Chiến lược "xương sống"

Thời gian qua, công tác phát triển nhân lực đã có nhiều chuyển biến tích cực. Nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao, tăng cả về số lượng lẫn chất lượng. Cơ cấu lao động dịch chuyển theo hướng tích cực, gắn với sự thay đổi của nền kinh tế. Đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức ngày càng được chuẩn hóa, có bản lĩnh chính trị và năng lực chuyên môn khá tốt.

Theo Cục Thống kê, tỉ lệ thất nghiệp và thiếu việc làm duy trì ở mức thấp, dưới 3%. Năng suất lao động tăng bình quân 5%/năm - mức ấn tượng trong khu vực. Thu nhập của người lao động cải thiện rõ rệt. Chính phủ đã chi hơn 46.000 tỉ đồng cho giáo dục - đào tạo (GD-ĐT) giai đoạn 2021-2024, đồng thời triển khai nhiều chương trình, đề án để nâng cao chất lượng nhân lực.

Tuy nhiên, như một lãnh đạo Cục Thống kê thẳng thắn nhìn nhận, khoảng cách giữa yêu cầu của nền kinh tế số, kinh tế tri thức và thực trạng phát triển nhân lực hiện nay vẫn còn rất lớn. Điểm nghẽn đáng lo ngại nhất chính là sự chậm trễ trong thể chế hóa chủ trương. Đến nay, chưa có một văn bản tổng thể mang tính chiến lược dài hạn về phát triển nhân lực chất lượng cao. Sự thiếu hụt "bản đồ định hướng" khiến chính sách manh mún, rời rạc, thiếu tính liên thông.

Bên cạnh đó, cơ chế tài chính cho GD-ĐT chưa tương xứng với vai trò "đột phá chiến lược". Trong 3 năm 2021-2023, chi ngân sách cho GD-ĐT đều dưới 18%, thấp hơn mức 20%-25% của nhiều quốc gia trong khu vực. Đầu tư cho đại học còn dàn trải, chưa hình thành được những trường nghiên cứu mũi nhọn có khả năng cạnh tranh quốc tế.

Không ít chính sách về nhân lực vẫn thiên về số lượng hơn là chất lượng. Việc tuyển dụng, bổ nhiệm, đánh giá cán bộ, viên chức còn nặng hình thức, thiếu gắn với hiệu quả thực chất. Đây là nguyên nhân khiến nhiều nhân tài cảm thấy "không có đất dụng võ", dẫn đến tình trạng chảy máu chất xám cả trong khu vực công lẫn tư.

Nghị quyết giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội yêu cầu Chính phủ sớm ban hành Chiến lược phát triển nguồn nhân lực đến năm 2030, tầm nhìn 2050. Đây phải là chiến lược "xương sống", xác định rõ trách nhiệm của từng bộ, ngành, địa phương và gắn với chỉ tiêu, cơ chế tài chính bảo đảm thực hiện.

Tập trung 3 giải pháp

Theo các chuyên gia, cần sớm sửa đổi các Luật Giáo dục, Luật Giáo dục đại học, Luật Giáo dục nghề nghiệp, Luật Viên chức. Chính sách không chỉ dừng lại ở tự chủ đại học, mà còn phải quy định rõ cơ chế tuyển dụng, đào tạo, quy hoạch, bổ nhiệm dựa trên sản phẩm đầu ra - tiêu chí then chốt để nâng cao chất lượng và trách nhiệm công việc.

Song song đó, việc hoàn thiện đề án vị trí việc làm trong toàn bộ hệ thống cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập cũng là yêu cầu cấp bách. Nếu không có khung vị trí việc làm minh bạch, rõ ràng, việc đào tạo thêm bao nhiêu cũng khó phát huy hiệu quả. TS Huỳnh Anh Bình, Giám đốc Trung tâm Hướng nghiệp TP HCM, nhấn mạnh: "Trong kỷ nguyên kinh tế số và chuyển đổi xanh, cơ cấu ngành nghề thay đổi nhanh chóng. Nếu công tác dự báo nguồn nhân lực chậm trễ, GD-ĐT sẽ luôn chạy theo, dẫn đến lệch pha cung - cầu lao động".

Theo ông Bình, cần tập trung 3 giải pháp: tăng đầu tư cho các đại học trọng điểm, thúc đẩy đào tạo STEM; gắn kết chặt chẽ nhà trường với doanh nghiệp để đào tạo sát nhu cầu thực tiễn; xây dựng cơ chế mạnh mẽ để thu hút nhân tài, kể cả chuyên gia nước ngoài. "Đầu tư cho giáo dục phải là khoản đầu tư ưu tiên, dài hạn, không thể chắp vá theo chu kỳ ngân sách" - ông nói.

Ở góc độ địa phương, nhiều năm qua, TP HCM luôn là địa chỉ tin cậy của cả nước trong đào tạo nhân lực trình độ cao. TS Vũ Thị Mai Oanh, Hội Khoa học Phát triển nguồn nhân lực - nhân tài Việt Nam, cho rằng quá trình đào tạo nhân lực chất lượng cao của TP HCM vẫn còn nhiều trở ngại. 

Số lượng chương trình liên kết quốc tế chưa tương xứng với tiềm lực, nhân lực chất lượng cao dù gia tăng nhưng chưa đáp ứng nhu cầu phát triển các ngành công nghệ hiện đại. Đội ngũ cán bộ khoa học thiếu đồng đều, nhất là còn thiếu chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực công nghệ cao, công nghệ số, trí tuệ nhân tạo (AI). Năng lực phân tích, dự báo thị trường lao động cũng chưa toàn diện.

Theo TS Oanh, nghị quyết giám sát lần này là cơ hội để nhìn thẳng vào những bất cập kéo dài nhiều năm qua. Nhưng để biến nghị quyết thành hiện thực, cần sự quyết liệt trong hành động, sự đồng bộ trong thể chế và kiên định trong đầu tư. Chỉ khi nguồn nhân lực chất lượng cao được chuẩn bị đầy đủ, Việt Nam mới có thể tận dụng cơ hội từ chuyển đổi số, kinh tế xanh, AI và hội nhập quốc tế sâu rộng. Ngược lại, nếu tiếp tục chậm trễ, không chỉ mục tiêu công nghiệp hóa - hiện đại hóa bị chậm lại, mà khát vọng thịnh vượng đến năm 2045 cũng sẽ bị đe dọa.