Nhật Bản: Doanh nghiệp trong cuộc đua sống còn tuyển lao động trẻ

Ryosuke Yamamoto, 25 tuổi, đang có cuộc sống trong mơ. Chỉ với khoảng 25.000 yên/tháng (4,2 triệu đồng), anh có thể thuê một phòng đơn có bếp nhỏ và phòng tắm trong ký túc xá công ty, cách văn phòng của anh ở trung tâm thành phố Tokyo 20 phút đi tàu.

Anh bắt đầu làm việc tại Nippon Life Insurance năm 2022 sau khi tốt nghiệp ngành luật và khoa học chính trị. Hiện anh làm trợ lý giám đốc tại phòng phát triển nguồn nhân lực.

Vào tối thứ 6 hàng tuần, anh thư giãn, giải trí cùng đồng nghiệp tại khu vực chung của ký túc xá. Chi phí đậu xe và các tiện ích khác đã bao gồm trong giá thuê phòng nên Yamamoto có tiền chi cho các sở thích khác như thường xuyên chơi golf cùng bạn bè. Tháng 10/2024, anh đã đi du lịch ở Italy. “Phúc lợi của công ty rất tốt nên tôi có thể tiết kiệm tiền cho những thứ khác", Yamamoto cho biết. 

Thiếu hụt lao động và cuộc đua phúc lợi

Theo nghiên cứu của Viện Nghiên cứu độc lập Recruit Works Institute, với tỷ lệ sinh giảm, dân số trong độ tuổi lao động của Nhật Bản dự kiến giảm nhanh chóng từ năm 2027. Đến năm 2040, nước này có thể thiếu hơn 11 triệu lao động.

Dữ liệu do Bộ Nội vụ và Truyền thông Nhật Bản cho biết, dân số lao động trong độ tuổi 20 - 24 của nước này đã giảm 36% trong 3 thập niên qua xuống còn 4,7 triệu người vào năm 2023.

Với thị trường lao động thắt chặt, các công ty phải tuyển sinh viên đại học nhiều tháng trước khi họ tốt nghiệp. Theo báo cáo của Viện Nghiên cứu Shushoku Mirai Kenkyusho, hơn 40% sinh viên đã nhận được lời mời làm việc của doanh nghiệp, một năm trước khi họ tốt nghiệp vào tháng 3. Đây là tỷ lệ cao nhất kể từ năm 2016.

Các công ty cũng phải đối mặt với cuộc chiến giữ chân người lao động. Nếu trước kia người lao động Nhật Bản có xu hướng dành toàn bộ sự nghiệp của mình cho một công ty thì những năm gần đây, gần 35% sinh viên tốt nghiệp đại học đã rời công ty đầu tiên của họ trong vòng 3 năm kể từ thời điểm được tuyển dụng.

“Cuộc đua không chỉ dừng lại ở việc đưa ra lời mời làm việc. Chúng tôi phải liên tục cho ứng viên thấy chúng tôi muốn họ đến mức nào và công ty hấp dẫn ra sao. Những sinh viên mới tốt nghiệp thường có 5 - 10 lời mời làm việc và thường quyết định vào phút chót. Ngày càng khó để có được họ", ông Yuichi Shimada, Phó tổng giám đốc bộ phận phát triển nguồn nhân lực của Nippon Life cho biết.

Trong bối cảnh tình trạng thiếu lao động kinh niên ở Nhật Bản do dân số già hóa, các công ty như     Nippon Life đang mạnh tay chi tiền vào các phúc lợi để thu hút và giữ chân nhân tài trẻ. Công ty bảo hiểm lớn nhất Nhật Bản này đã xây dựng ký túc xá nam 200 phòng tại khu dân cư đắc địa gần Tokyo Disneyland vào năm 2023.

Nhân viên sống ở đó trả ít hơn 1/3 giá thuê trung bình cho những chỗ ở tương tự trong khu vực lân cận. Công ty cũng cho thuê các khu dân cư khác để cung cấp chỗ ở có trợ cấp cho nhân viên nữ.

Các ký túc xá doanh nghiệp và nhà ở trợ giá dành cho gia đình nhân viên tại Nhật Bản đã có từ lâu. Tuy nhiên, các hình thức nhà ở bắt đầu giảm dần sau khi đạt đỉnh vào đầu những năm 1990 khi doanh nghiệp cố gắng giảm chi phí và giảm rủi ro bất động sản mất giá trong bối cảnh kinh tế trì trệ.

Theo nghiên cứu của Cơ quan Nhân sự quốc gia Nhật Bản, gần 42% công ty cung cấp chỗ ở như vậy trong năm tài chính 2022, giảm từ mức gần 64% trong năm tài chính 2004. Theo khảo sát của Mitsubishi UFJ Trust & Banking Corp, ngày càng nhiều doanh nghiệp cân nhắc tăng cường cung cấp chỗ ở như vậy cho nhân viên để thu hút nhân tài từ các vùng miền xa xôi.

Công ty thương mại Itochu Corp có 4 ký túc xá ở các địa điểm khác nhau trước khi mở cơ sở mới ở thành phố Yokohama vào năm 2018 để tất cả nhân viên nam trẻ có thể sống chung dưới một mái nhà. Cơ sở mới này chỉ cách văn phòng chính của công ty tại Tokyo 30 phút đi tàu.

Nơi đây phục vụ bữa sáng và bữa tối hàng ngày và có các dịch vụ khác như phòng xông hơi, quán cà phê. Itochu đang có kế hoạch mở thêm một ký túc xá dành cho nhân viên nữ trong năm nay.

Vấn đề sống còn với doanh nghiệp

Theo dữ liệu từ Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế, việc tuyển dụng nhân tài trẻ ở Nhật Bản đặc biệt khó khăn vì chỉ 9,4% dân số ở độ tuổi 15 - 24 vào năm 2022. Tỷ lệ này ở Hàn Quốc là 10,4%, Anh 11,7%, Mỹ 13,3%.

Ông Rachna Ratra, Giám đốc điều hành của cơ quan tuyển dụng Robert Walters có trụ sở tại Tokyo nhận định, những khó khăn trong tuyển dụng sẽ tăng lên khi dân số tiếp tục già đi. Đối với nhiều công ty, đặc biệt là các công ty vừa và nhỏ, đó là vấn đề sống còn.

Theo dữ liệu của Teikoku Databank, trong 6 tháng tính đến tháng 9/2024, Nhật Bản chứng kiến số vụ phá sản cao nhất kể từ năm 2013 với 163 trong số 4.990 công ty phá sản cho biết hạn chế về nhân lực là lý do dẫn đến phá sản. 

Sự cạnh tranh gay gắt đến mức một số công ty đang cung cấp các đặc quyền cho sinh viên mới tốt nghiệp ngay cả trước khi họ chính thức gia nhập doanh nghiệp. Alsok, nhà cung cấp dịch vụ bảo mật có trụ sở tại Tokyo, cung cấp cho nhân viên tiềm năng các phiếu giảm giá mà họ có thể sử dụng tại nhà hàng, khách sạn và quán karaoke ngay khi có lời mời làm việc.

Takayuki Ohno, trưởng bộ phận tuyển dụng của Alsok cho biết: “Mặc dù sinh viên nhận được nhiều lời mời làm việc nhưng họ chỉ có thể làm một việc. Quan trọng là chúng ta nỗ lực hết sức để tuyển dụng được người”.

Ngày càng nhiều công ty thu hút nhân viên mới bằng cách giúp trả các khoản vay sinh viên. Theo Tổ chức Dịch vụ sinh viên Nhật Bản, số lượng công ty cung cấp hỗ trợ như vậy đã tăng gấp đôi trong năm qua lên 2.600 doanh nghiệp vào tháng 11/2024.

Công ty Tokyo Energy & Systems Inc trả thêm cho nhân viên 20.000 yên/tháng (3,4 triệu đồng) để trả khoản vay sinh viên, với tổng số tiền tối đa là 3,6 triệu yên (xấp xỉ 610 triệu đồng).

“Sự hỗ trợ đó là yếu tố khiến tôi quyết định nhận lời làm việc tại công ty này”, Hideo Neshiro, người vừa tốt nghiệp đại học năm 2024 và có 5 lời mời làm việc trước khi lựa chọn Tokyo Energy cho hay. Anh hy vọng có thể gắn bó với công ty cho tới khi nghỉ hưu. “Cách tốt nhất để trả ơn sau khi họ trả khoản vay sinh viên của tôi là làm việc ở đây một thời gian dài và làm việc chăm chỉ”, anh nói.

Cuộc đua thu hút nhân tài bắt đầu mở rộng sang vấn đề tiền lương sau nhiều thập kỷ giảm phát khiến lương của người Nhật Bản trì trệ và tụt hậu so với nhiều nước. Theo dữ liệu mới nhất từ OECD, năm 2023, mức lương trung bình hàng năm ở Nhật Bản là 46.792 USD so với 80.115 USD ở Mỹ và 57.617 USD ở Anh.

Khi lạm phát gia tăng và sự thắt chặt của thị trường lao động tiếp diễn, tiền lương ở Nhật Bản bắt đầu tăng. Nippon Life có kế hoạch tăng 6% lương cho nhân viên bán hàng trong năm tài chính tiếp theo, trong khi Tokyo Energy cho biết xem xét tăng lương cơ bản trong cuộc đàm phán lương mùa xuân.

"Tuyển dụng người trẻ là vấn đề lớn nhất của công ty. Nhiều công ty sẽ buộc phải đóng cửa sau khi không tăng lương và tuyển dụng đủ người", Takashi Imai, Giám đốc nhân sự của Tokyo Energy chia sẻ.

Minh Phương (theo Bloomberg)